Niepubliczna Poradnia 
Psychologiczno – Pedagogiczna

Depresja u dzieci i młodzieży – objawy, przyczyny i leczenie

Czasami zdarzają się dni, gdy każdy z nie jest w formie – odczuwamy smutek, a nawet zmęczenie. Jeśli taki stan zdarza się sporadycznie, to nie ma powodu do niepokoju. W przeciwnym razie wymaga to a konsultacji ze specjalistą. Do niedawna naukowcy zajmowali się głównie depresją u ludzi dorosłych. Okazało się, że problem ten coraz częściej dotyczy dzieci i młodzieży. Obecnie, zaburzenie o wczesnym początku ma wysoki wskaźnik rozpowszechnienia i jest jednym z poważniejszych problemów psychicznych u najmłodszych i młodzieży.

Depresja czym jest? 

Depresję zaliczamy do zaburzeń nastroju (afektywnych). Jest to grupa zaburzeń psychicznych, charakteryzująca się występowaniem w ciągu życia ekstremalnych wahań nastroju pod postacią epizodów depresji, manii lub hipomanii.

W aktualnie obowiązującej klasyfikacji ICD-10 istnieje podział na zaburzenia nastroju jednobiegunowe oraz dwubiegunowe. W każdym z nich, jednym z elementów jest depresja.

Gdy mówimy „mam depresję”, zwykle chodzi nam o to, że jesteśmy po prostu smutni, przygnębieni. Natomiast z medycznego punktu widzenia jest to zespół objawów obejmujących sferę emocjonalną, zachowanie i funkcjonowanie poznawcze. Mogą jej również towarzyszyć objawy somatyczne.

Depresja u dzieci i młodzieży przyczyny

Przyczyn depresji może być wiele. Zazwyczaj wymienia się czynniki:

• genetyczne,

• rodzinne,

• osobowe,

• stres. 

Według naukowców występowanie depresji u rodziców aż trzykrotnie zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia tego zaburzenia u ich dzieci. Badania pokazują, że u 20 do 50 proc. chorych na depresję rodzice cierpieli na to schorzenie bądź inne zaburzenia psychiczne. Dowody na genetyczny czynnik etiologiczny występowania depresji są dość silne.

Należy jednak zaznaczyć, iż same geny nie są jedyną przyczyną, która warunkuje pojawienie się depresji. Musi zaistnieć odpowiedni bodziec: środowisko w którym pacjent przebywa, stresory. 

Dopiero takie oddziaływanie może prowadzić do zaburzenia. Środowisko rodzinne ma istotne znaczenie w pojawieniu się depresji. 

Czynnikami sprzyjającymi mogą być:

• konflikty w rodzinie,

• śmierć bliskiej osoby,

• przemoc,

• zaniedbania czy uzależnienia rodziców.

Ważnym czynnikiem jest też jakość więzi między rodzicami a dzieckiem. Brak wrażliwości pomiędzy bliskimi, niedostateczne wsparcie czy nieprawidłowe postawy rodzicielskie mogą sprzyjać zaburzeniu. Wśród czynników psychologicznych, z kolei wymienia się wysoki poziom lęku u dzieci czy niską samoocenę.

Dzieci, które są zbyt krytyczne wobec siebie, mają tendencje do perfekcjonizmu czy niskie umiejętności społeczne, są bardziej narażone na rozwój depresji.  Stres, jakiego doświadczyło dziecko również może prowadzić do depresji. Przyczyny napięcia mogą być różne, m.in. zawody miłosne, zerwane przyjaźnie, problemy w szkole,  kłopoty ze zdrowiem. 

Wśród czynników wpływających na wystąpienie  depresji u dzieci i młodzieży wymienia się:

• genetyczną podatność, czyli epizody zaburzeń nastroju w rodzinie,

• zachowania rodziców lub innych dorosłych, które są zdominowane przez żądzę supremacji (przewagi nad kimś) i rywalizacji,

• wczesne doświadczenie straty – może dotyczyć zdrowia, rozstania rodziców, osierocenia,

• problemy w kontaktach z rodzicami, którzy stosują kary, bywają krytyczni, mają autorytarny stosunek rodzicielski,

• uzależnienia rodziców,

• indywidualne cechy osobowości – tłumienie emocji, niska samoocena,

• szkołę z obsesją na punkcie sukcesów w nauce, z obciążeniami dodatkowymi zajęciami oraz lękiem przed porażką, przed wyobcowaniem

Depresja u dzieci i młodzieży objawy 

Objawy opisywanego zaburzenia u dzieci mogą różnić się od tych występujących u osób dorosłych. Należy przy tym zaznaczyć, że jak wśród osób dorosłych, tak i u dzieci objawy depresji mogą się nieco różnić, u poszczególnych osób. Przez długi czas,  uważano, że dzieciom czy młodzieży nie grożą poważne zaburzenia nastroju.

Jako argument podawano niedojrzałość procesów psychicznych. Pogląd ten na przestrzeni lat ewoluował. W połowie XX wieku, po raz pierwszy została opisana tzw. depresja anaklityczna. Jej objawy mogą pojawić się u dzieci poniżej 1. r.ż. jako reakcja na oddzielenie od opiekunów. 

Maluchy wówczas: :

• są płaczliwe i kapryśne,

• nie chcą jeść,

• mniej przybierają na wadze,

• mają zaburzenia snu i czuwania

U dzieci i młodzieży natomiast pojawia się zwykle m.in:

• drażliwość,

• depresyjny nastrój,

• niezdolność do odczuwania przyjemności,

• irytacja,

• lęk,

• obawa,

• pobudzenie lub opóźnienie reakcji psychomotorycznych,

• zmęczenie,

• zaburzenia snu,

•  bóle brzucha, głowy – charakterystyczne dla depresji u dzieci,

• utrata apetytu lub nadmierny apetyt,

• zmiana masy ciała,

• zmiany nastroju w ciągu dnia (rano gorsze),

• wycofanie się ze związków rówieśniczych,

• słabe wyniki w nauce,

• odmowa chodzenia do szkoły,

• negatywna ocena siebie, świata, przyszłości,

• poczucie winy (rzadziej u dzieci, częściej u młodzieży i dorosłych),

• myśli samobójcze,

• niemożność koncentracji,

• nieumiejętność podejmowania decyzji,

• skupianie na negatywnych aspektach sytuacji

Warto również zaznaczyć, iż u dzieci częściej niż u dorosłych pojawia się drażliwość,  rzadziej natomiast występuje nastrój depresyjny. W przypadku młodzieży depresja może mieć również charakter atypowy, gdzie występują takie objawy, jak:

• hipersomnia (nadmierna senność),

• znaczny przyrost masy ciała,

• uczucie ciężkości kończyn,

• pobudzenie

Depresja u dzieci i młodzieży rodzaje

Depresja jest zaburzeniem afektywnym (związanym z obniżeniem nastroju), które ma   różne postaci. Może wystąpić jako problem przewlekły, gdzie objawy i siła ich występowania będą stałe lub mogą nawracać i przyjmować charakter:

• łagodny,

• umiarkowany,

• ciężki.

Wyróżniamy również m.in. cyklotymię charakteryzującą się trwającymi przez co najmniej 2 lata okresami niestabilności nastroju, łagodne epizody depresyjne występujące na przemian z hipomanią czy dystymię, czyli trwające od co najmniej 2 lat (u dzieci i młodzieży od co najmniej roku) utrwalone depresyjne zaburzenia nastroju.

Mogą również wystąpić zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane (liczne kombinacje łagodnych objawów zaburzeń lękowych i depresyjnych), czy przedłużona reakcja depresyjna. Ta ostatnia to łagodny stan depresyjny pojawiający się w odpowiedzi na przedłużające się narażenie na stresową sytuację o czasie trwania nieprzekraczającym 2 lat.  

U dzieci i młodzieży występuje zwykle depresja przewlekła lub nawracająca i nie mija ona wraz z wiekiem. Młodzi cierpią również jako osoby dorosłe. Wg naukowców  jeśli dziecko doświadczyło epizodu depresyjnego, istnieje duże prawdopodobieństwo, że wystąpi ona kolejny raz.

Szacuje się, że doświadczy  jej  ponownie od 30 do 70 proc. dzieci jeszcze w tym samym okresie życia, podczas dorastania lub w dorosłości.  

Depresja u dzieci i młodzieży jak często występuje?

Według najnowszych badań zachorowalność na depresję wśród dzieci i młodzieży wzrasta.

Dane wskazują, że depresja występuje częściej wśród dorastającej młodzieży niż wśród dzieci.

Dane epidemiologiczne różnią się nieco w zależności od źródła. W przypadku maluchów jest to od 0,4 do 2,5 proc., a wśród młodzieży wskaźniki występowania wahają się między 2 a 8 proc.

U dzieci nie ma różnic płciowych w występowaniu zaburzenia. Natomiast  w wieku dojrzewania depresja częściej występuje u dziewcząt.  Podejrzewa się, że nawet 20 proc. nastolatków przed ukończeniem 18 r.ż. może zapaść na depresję. 

Depresja rozpoznanie

Rozpoznania depresji u dzieci i młodzieży zwykle dokonuje psycholog na podstawie wywiadu i odpowiednich testów. Jednym z nich jest Inwentarz depresji u dzieci CDI, służący do diagnozowania dzieci w wieku 7–12 lat. Bada on następujące czynniki:

• obniżony nastrój,

• problemy interpersonalne,

• nieefektywność,

• utratę zainteresowania,

• negatywną samoocenę.

Depresja może również współwystępować w zaburzeniach zachowania i emocji, czy zaburzeniach posttraumatycznych. Pomocny w diagnozie może być Kwestionariusz Becka dla Dzieci  – do oceny zaburzeń emocjonalnych i społecznych. Składa się on z kilku skal:

• samooceny – badającej poczucie kompetencji, własnych zdolności czy pozytywnej oceny siebie,

• depresji – odnoszącej się do negatywnych myśli dziecka na swój temat, życia, przyszłości, smutku oraz innych objawów depresji,

• lęku – badającej lęki dziecka związane m.in. ze szkołą, zdrowiem,

• złości – sprawdzającej występowanie u dziecka poczucia krzywdy, negatywnych myśli czy uczucia złości,

• zaburzeń zachowania – kontrolującej m.in. występowanie ewentualnych zaburzeń opozycyjno-buntowniczych.

Każda ze skal zawiera po 20 pytań, na które dziecko odpowiada: nigdy, czasem, często, zawsze. 

Leczenie depresji u dzieci i młodzieży

Leczenie w zależności od stanu pacjenta obejmuje psychoterapię lub psychoterapię i farmakoterapię.

W pierwszej kolejności specjalista przeprowadza wywiad z pacjentem i jego rodziną.  Wykonuje testy i ustala wszystkie czynniki, jakie mogły wpłynąć na rozwój zaburzenia. Psycholog zwraca również uwagę na ewentualne współistniejące zaburzenia i odpowiednio prowadzi terapię.  

Jej elementami są między innymi wspieranie wewnętrznego systemu kontroli czy poprawa relacji w rodzinie. Celem działań jest m.in.:

• łagodzenie objawów zaburzenia,

• nauka metod radzenia sobie ze stresem,

• budowanie pozytywnego obrazu samego siebie

• poprawa relacji z rówieśnikami.

W przypadku leczenia depresji wskazana jest również psychoedukacja, czyli przekazanie pacjentowi i jego rodzinie informacji o możliwych przyczynach zaburzenia, jego objawach i sposobach leczenia.

W psychoterapii, która może mieć postać indywidualnej, grupowej lub rodzinnej, to właśnie ta ostatnia jest szczególna. Środowisko rodzinne może przyczyniać się do wzmacniania objawów. Co więcej, kluczowe w terapii dziecka jest również zaangażowanie rodziców.