Specyficzne trudności w uczeniu się matematyki – dyskalkulia rozwojowa

Problem dyskalkulii, w odróżnieniu od dysleksji jest stosunkowo mało uświadomiony i zbadany, pomimo tego, że trudności w matematyce wcale nie są rzadkie wśród uczniów każdego typu szkół. Dysleksja rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych które mają specyficzny charakter tzw. wycinkowy, bez ograniczenia ogólnych zdolności poznawczych. Trudności te spowodowane są przez dysfunkcję pewnych obszarów mózgu. Dyskalkulia jest przejawem specyficznych trudności w uczeniu się matematyki a nie przejawem ogólnych trudności. Dziecko z trudnościami ogólnymi przejawia kłopoty mniej więcej na tym samym poziomie, potrzebuje więcej czasu na naukę. W testach inteligencji ma wyniki poniżej średniej. Trudności w nauce nie podlegają gwałtownym zmianom, są równomierne a w przypadku specyficznych trudności w uczeniu się podlegają wahaniom, czasami bardzo wyraźnym, uczeń potrafi być błyskotliwy a za chwile liczyć na palcach w celu wykonania prostego działania matematycznego. Uczeń taki charakteryzuje przeciętnym a często ponadprzeciętnym lub wysokim poziomem intelektualnym, równocześnie ma jednak trudności z pewnymi procesami myślowymi ( z procesami poznawczymi).

Bardzo jasną i konkretną definicją jest zaproponowana w 2001r. przez brytyjski Department for Education and Skills określającą dyskalkulię jako: „Stan, który dotyka zdolności nabywania umiejętności arytmetycznych. Dyskalkuliczni uczniowie mają trudność z rozumieniem zwykłego pojęcia liczby, brakuje im naturalnego chwytania liczb, mają problemy z uczeniem się faktów liczbowych i procedur. Nawet jeśli wypracują poprawną odpowiedź lub zastosują właściwą metodę, to mogą to robić mechanicznie i bez pewności.”

Uczeń z dyskalkulią:

• Często wyobraża sobie liczby jako mgliste zbiorowości jedynek
• Ma duże trudności z rozpoznaniem jakiejkolwiek struktury wewnętrznej w liczbach
• Nie pamięta w jaki sposób liczby są zapisywane
• Z trudem czyta liczby wielocyfrowe
• Nie rozumie struktury dziesiętnej systemu liczbowego
• Przejawia trudności z określeniem miejsca dziesiętnego liczby
• Czytanie liczb wielocyfrowych sprawia im trudność
• Czuje lęk przed matematyką
• Wykonywanie działań nawet prostych wymaga bardzo wiele wysiłku
• Często ponosi porażkę pomimo dużych chęci
• W konsekwencji traci motywacje do nauki matematyki, czuje nie gorszy od innych uczniów, traci wiarę w swoje możliwości

Oczywiście występowanie u dziecka /ucznia tych trudności, nawet kilku lub większości nie oznacza automatycznie, że dziecko ma dyskalkulie ale należy skierować swoje kroki do poradni psychologiczno – pedagogicznej w celu umówienia się na diagnozę, która będzie wnikliwymi wieloetapowym badaniem.

Trudności związane z dyskalkulia rozwojową przejawiają się nie tylko w trudnościach ściśle związanych z dziedzina nauki jaką jest matematyka często są one połączone i bardzo silnie związane z:

• Trudnościami z czytaniem i rozumieniem:

• Dziecko ma trudność ze zrozumieniem języka matematycznego nawet jeśli bardzo dobrze czyta
• Przy zadaniach bardzo długich, zapomina przed skończeniem czytania co było na początku
• Pomyłki następują podczas odczytywania liczb podanie wyglądających np 3 i 8 oraz 6 i 9
• Pomija przestrzenie pomiędzy liczbami 5 24 odczytuje jako 524
• Trudność sprawia czytanie liczb wielocyfrowych np 45007, 1008, 8032
• Ma trudność w rozpoznawaniu i stosowaniu odpowiednich symboli ( dodawania, odejmowania, mnożenia oraz dzielenia)
• Ma problem z odczytywaniem map, danych z wykresów i tabeli

• Trudności z pisaniem:

• Błędnie kopiuje np. z tablicy liczby, figury geometryczne
• Pisze symbole, liczby często zamieniając je i odwracając kolejność
• Nie potrafi napisać z pamięci liczb, obliczeń czy figur geometrycznych
• Ma trudność z poprawym zapisaniem liczby zawierającej więcej niż jedną cyfrę ( np zgubi zero pisząc dwa tysiące osiem jako 208, piętnaście zapisze jako 51)

• Problem z rozumowaniem pojęć i symboli:

• Trudność z rozumieniem symboli matematycznych
• Problem z oceną miejsca dziesiętnego liczby
• Problem z odczytywaniem danych z układu współrzędnych
• Trudności z zapamiętaniem wzorów potrzebnych do obliczenia np. pola figury
• Problem z rozumieniem pojęć związanych z wagą, przestrzenią, kierunkiem lub czasem
• Problem z rozumieniem pojęć takich jak dużo, więcej i najwięcej
• Trudność z powiązaniem terminów matematycznych z ich skórami np. Kilogram – kg
• Problem z zastosowaniem matematyki w zadaniach z treścią

• Problem z szeregowaniem liczb i faktami matematycznymi:

• Uczeń charakteryzuje się sztywnością w myśleniu czyli przejawia trudność w wybraniu właściwej strategii w rozwiązywaniu problemów i w zmianie strategii jeśli ta jest nieskuteczna
• Problem z następstwem kolejnych działań matematycznych
• Problem z oszacowaniem przybliżonych obliczeń
• Trudności z planowaniem np. planowanie jak zadanie rozwiązać jeszcze przed przystąpieniem do obliczeń
• Trudność z przechodzeniem z poziomu konkretów do poziomu abstrakcyjnego myślenia

• Cechy ogólne charakterystyczne dla osób z dyskalkulią rozwojową:

• Odczuwa lęk na samą myśl, że musi zająć się matematyką
• Przejawia brak zaufania do własnych kompetencji matematycznych
• Często rozwija strategie tzw. wyuczonej bezradności
• Wolniej pracuje i popełnia więcej błędów przez co czuje się „gorszy” od innych uczniów w klasie
• Oddaje prace niestaranne, pokreślone
• Niechętnie pracuje w grupach
• Ma niską samoocenę

Problemy w nauce matematyki mogą mieć różne podłoże dlatego też dokonanie trafnej diagnozy jest niezwykle ważne i bardzo trudne ale niezwykle ważne dla dalszej edukacji matematycznej ucznia.

Dobór testów do badania zależy od psychologa prowadzącego badanie w poradni psychologiczno – pedagogicznej do której udadzą się rodzice wraz z dzieckiem u którego podejrzewają tego typu trudności. Trzeba pamiętać, że ważne jest określenie możliwości ucznia a nie tylko poziomu osiągniętych wiedzy i umiejętności szkolnych w zakresie matematyki. Niepowodzenia w zakresie nauki matematyki mogą być spowodowane różnymi czynnikami. Diagnoza ma za zadanie określić czy problemy z nauce matematyki wynikają z dyskalkulii czy innych przyczyn, takich jak:

• Zaległości szkolne które uniemożliwiają zrozumienie i realizacje kolejnych tematów
• Problemów z czytaniem ze zrozumieniem
• Problemy grafomotoryczne ( popełnianie błędów przy odczytywaniu zapisanych przez siebie działań i w związku z tym niemożność wykonania prawidłowych obliczeń)
• Zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej ( utrudniają np. naukę geometrii)
• Niska odporność na stres
• Problemy z koncentracja uwagi
• Problem z pamięcią długoterminową

Niektórzy uczniowie mogą przejawiać wyżej wymienione trudności jako współwystępujące z dyskalkulią, ale mogą też występować niezależnie od niej. W tym przypadku uczeń powinien pracować nad poprawą zaburzonych stref i nadrabiać w ten sposób zaległości szkolne.

Psycholog podczas badania powinien zebrać dodatkowe informacje o uczniu i jego trudnościach, aby prawidłowo rozpoznać przyczyny problemów szkolnych. Dlatego, tez w poradni psychologicznej podczas diagnozy przeprowadza się badania nie tylko pod kątem dyskalkulii, w o wiele szerszym aspekcie pozwalającym poznać zdolności ucznia pod kątem:

• Poziomu rozwoju intelektualnego
• Poziomu funkcji percepcyjno – motorycznych
• Funkcjonowania emocjonalnego i społecznego
• Określenie poziomu opanowania umiejętności szkolnych, czytania, pisania, liczenia
• Zebrania informacji od rodziców i nauczycieli ( wywiady, kwestionariusze)
• Obserwacji dziecka podczas pracy
• Analizy wcześniejszej dokumentacji ( poprzednie badania ucznia, wyniki w nauce, analiza zeszytów ucznia )

Efektem wieloetapowej i wnikliwej diagnozy jest opinia wydana przez Poradnie Psychologiczno – Pedagogiczną, opinia składa się z opisu wyników testów przeprowadzonych podczas badania a w szczególności dostosowań wymagań edukacyjnych dla konkretnego ucznia, nauczyciele dzięki temu mogą w odpowiedni sposób pracować z uczniem z dyskalkulią i pomagać mu na poszczególnych etapach edukacji. W opinii również przedstawione są inne formy wsparcia dla ucznia z specyficznymi trudnościami w nauce skierowane do rodziców. Najważniejszy przekaz dla rodzica to „Wspieraj!!!!! Najważniejsze, abyś wspierał swoje dziecko, które przez problemy czuje się zawstydzone.”